Czynniki wzrostu gospodarczego
Próbując ustalić czynniki wzrostu gospodarczego, naturalnie nasuwa się pytanie o naturę systemu.
Żyjemy obecnie w kapitalizmie. Z historii wiemy, że nie jest to jedyny system społeczny.
Mieliśmy do czynienia z takimi formami jak feudalizm czy komunizm.
Jak kształtował się kapitalizm i czy był koniecznym etapem rozwoju ludzkości?
Podstawą do powstania kapitalizmu były m.in. takie procesy jak:
- reformacja,
- rozwój nauki,
- powstanie doktryny liberalnej,
- ukształtowanie się państwa narodowego,
- rozwój wolnego handlu, przemysłu i rozrostu miast dzięki rewolucji przemysłowej.
Podstawowe cechy kapitalizmu to:
- gospodarka oparta na rynku i wymianie, z dominacją własności prywatnej i nadrzędną rolą kapitału,
- ustrój polityczny oparty na rządach prawa – gdzie nad partykularną wolą sprawujących obecnie władzę przywódców prymat stanowią bezosobowe reguły ustalone na podstawie umowy społecznej,
- mobilność (dziś głównie bezosobowa wymiana),
- nastawienie ludzkiej działalności przede wszystkim na osiągnięcia i efektywność przedsięwzięć.
Samodzielnie kapitalizm wykształcił się głównie na Zachodzie.
Wprowadzenie tego systemu w innych częściach świata nierzadko poprzedzone było ingerencją Europejczyków.
Nierzadko niepozbawionej przemocy (przykład – kolonializm na ziemiach afrykańskich i amerykańskich).
Nie wolno jednak zapominać, że w historii były przypadki dobrowolnej modernizacji na wzór zachodni.
W dużej mierze imitacja zachodnich rozwiązań jest konieczna, by wejść na tę samą drogę rozwoju, chociaż nie ma gwarancji sukcesu.
ROZWÓJ GOSPODARCZY A WZROST GOSPODARCZY
Badając kondycję systemu, najczęściej wyróżnia się dwa aspekty: rozwój gospodarczy i wzrost gospodarczy. Czym różnią się te wyznaczniki?
Wzrost gospodarczy odnotowuje przede wszystkim wzrost dóbr i usług. Mierzone jest to wskaźnikiem PKB.
Natomiast rozwój gospodarczy uwzględnia więcej czynników: w tym aspekty jakościowe, takie jak przewidywana długość życia, poziom edukacji i ogólny dobrobyt ludzi zamieszkujących na danym terenie.
Poziom ten ukazuje się poprzez wskaźnik HDI.
ZRÓŻNICOWANIE WZROSTU GOSPODARCZEGO
W różnych częściach świata rozwój jest nierównomierny. Od czego zależy zróżnicowanie wzrostu?
Jest na ten temat kilka teorii. Najpopularniejsze są dwie: teoria konwergencji i teoria zależności.
Pierwsza z nich twierdzi, że prędzej czy później państwa gorzej rozwinięte dogonią Zachód i nierówność jest tylko stanem przejściowym.
A upodobnienie się gospodarek na całym świecie jest tylko kwestią czasu.
Teoria zależności jest mniej optymistyczna.
Zakłada ona, że warunkiem ciągłego bogacenia się rozwiniętych krajów jest korzystanie z gorszej sytuacji mniej uprzywilejowanych części świata.
I w konsekwencji tego, przepaść między nimi nie zostanie zasypana.
Ponieważ będzie to nie na rękę dla krajów Globalnej Północy.
Podważa to przekonanie teorii modernizacji, głoszącej że wszystkie kraje podążają podobną linią rozwoju.
Ciekawą perspektywę oferuje obecnie teoria systemów światów.
Postuluje ona, że właściwym przedmiotem analizy nie są państwa, lecz systemy historyczne stanowiące pewną całość przestrzenną i czasową.
Współcześnie mamy do czynienia ze światem kapitalistycznym.
Który z teorii zakłada istnienie pewnego centrum i obszarów peryferyjnych, które cechują się strukturalnym nierównym poziomem rozwoju.
ROZWÓJ GOSPODARCZY A POLITYKA
Ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój gospodarczy jest polityka.
To decyzje rządów wyznaczają warunki makroekonomiczne i prawne warunkujące zaistnienie rynków.
Ważnym, choć często pomijanym determinantem jest także środowisko geograficzne.
Szczególne znaczenie ma ono we wcześniejszych fazach rozwoju, gdzie naturalne uwarunkowania, takie jak zasób surowców, są kluczowe dla rozwoju.
W gospodarkach wysokorozwiniętych trend się odwraca, ponieważ obecnie to wpływ człowieka na środowisko budzi zainteresowanie.
Coraz częściej dyskutuje się o tym, jaką cenę wzrostu płaci otoczenie.
Mówi się, że to ten aspekt będzie kluczowy w przyszłym postrzeganiu rozwoju gospodarczego.